ҚЫПШАҚТАР ДЕГЕН КІМ?

#Қыпшақ #Қазақстан #Бейбарыс
Қыпшақтар атауы ежелгі түркінің Шина Усу ескерткішінде алғаш кездеседі.Қыпшақтар Түркі хандығында негізгі тайпа болып, ол ыдырағаннан кейін алғашында Қимақ хандығының құрамында болып, 11 ғасырда бөлініп шыққан. Қыпшақ хандығы тез арада күшейіп, Орта Азия мен Шығыс Еуропа, Қазіргі оңтүстік Ресей аумағын жаулап алып өте үлкен көшпелі мемлекет құра білді.
9 ғасырда орта азияға саяхаттап келген географ Хордадбех қыпшақтар барлық түркілердің арасында жері ең дәуі деген.
Қыпшақтар әрдайым шапқыншылық жасап көрші халықтарына маза бермейтін, әсіресе қыпшақтардан орыстар көп жапа шекті. Орыстардың половцы деп қорқып айтатын сөздері осы қыпшақтарға тән. Переяслав, Киев және Рязан кінәздіктері, Поросье және Солтүстік жер деген Ресей аумақтары орасан зор зиян шекті. Мен қыпшақтардың орыс жерлеріне шапқыншылығын алдыңғы видеода айтқан болатынмын. Шарықтау шегінде қыпшақтар Қазіргі шығыс Қазақстаннан басқа барлық қазақ жерлерін жаулап алып, үлкен ықпал көрсетті. Сол үшінде қазіргі уақытта қазақтар, қырғыздар, башқұрттар,ноғайлар, қарақалпақтар, татарлар, якуттер қыпшақ тілді түркілер болып келеді. 12-13 ғасырларда қыпшақ жендеттері Хорезм мемлекетіне әрдайым әскери қызмет үшін жалданып тұрды. Дегенмен қыпшақтардың күшейуінен қорыққан хорезм шахтары қыпшақтарға қарсы жорыққа аттанды. Әсіресе Хорезмшах Атсыз тұсында қыпшақтар жеңіліске ұшырады себебі қыпшақтар билік үшін таласып екі хан билікке ұмтылған бұл жағдай хорезмдіктдің бетін қайтаруға кедергі болды.
Хорезммен болған соғыстардан әлсіреген қыпшақтарды Шыңғысхан бастаған түркілер талқандап басып алды. Қыпшақтардың бір бөлігі Венгрия аумағына қашып кетті. Дегенмен қыпшақтар Алтын Орданың тұсындада маңызын жоғалтпады. Қазақ хандығы құрылған сәттеде қыпшақтар қазақ халқын құраушы негізгі тайпалардың бірі болды.
Қыпшақтардың әскери өнері- Қыпшақтардың замандастары олардың әскери шеберлігін өте жоғары екендігін атап өткен. Қыпшақ әскерінде қару алып жүретін барлық ер адамдар қызмет етуге міндетті болды. Византия тарихшылары қыпшақ жауынгерлерінің садақтармен, дарталармен және қисық қылыштармен шайқасатынын айтқан. Кресші Роберт де Кларидің айтуынша, қыпшақ жауынгерлері қой терісінен киім киіп, әрқайсысында 10-12 жылқысы болған. Көшпенділердің негізгі күші, кез келген дала әскері секілді садақпен қаруланған жеңіл атты әскер жасақтары болған. Қыпшақ жауынгерлерінде садақтардан басқа қылыштар, арканалар мен найзалардыда қолданған. Кейінірек қыпшақ хандарының әскерлерінде ауыр қару-жарақты жасақтар пайда болды.
Сонымен қатар қыпшақтар грек отын қолдану арқылы берік қамалдарды қирата алған.
Қыпшақ жауынгерлеріне арабтар қатты қызығатын сол үшінде араб елдерінеде Қыпшақ даласынан әкілінген құлдар жоғары бағаланатын. Оларды мәмлүктер деп атайтын. Мәмлүктер мысырда құл болып жүріп 1250 жылы Аюбид әулетін құлатып билікті өздері басып алды. Мысырдағы әйгілі қыпшақ сұлтандарына Бейбарыс, Айбек, Қалауын, Барысбей,Байғұш жатады. Мәмлүктер Кетбұқа бастаған кәпір түркілерді тоқтатып мұсылмандарды қорғап қалды сонымен қатар кресшілер мен Франция әскерін талқандап ислам әлемінде ерекше көзге түсті.
16 ғасырда Мәмлүктерді Селим Явуз басып алсада олар Мысырдағы билігін сақтап қалды. Тек 1811 жылы Осман империясының уәкілі Мұхаммед Али паша мәмлүктерді тойлаймыз деп шақырып күтпеген жерден соққы беріп қырып тастады. Мәмлүктер Суданға қашсада артынан барып оларды түбегейлі талқандады.
Қазіргі уақытта қыпшақ тайпасы көбіне Қазақстан аумағында орналасқан қазақтың орта жүзіне кіреді.